Tölt met een verleden – sporen in de Vikingliteratuur
Iedereen kent de IJslander als gangenpaard, maar wanneer ontstond die vijfde gang eigenlijk? In de moderne sport is de tölt een vanzelfsprekendheid, maar historisch ligt dat anders. In dit deel duiken we in middeleeuwse teksten, sagen en archeologische vondsten die een ander licht werpen op het ontstaan van de tölt — en de rol van het IJslandse paard in de vroege cultuur.
🌐 Sagen, stilte en stap zonder schokken
In de beroemde “Íslendingasögur” (de sagen van de IJslanders), geschreven tussen 1200 en 1400, vinden we intrigerende beschrijvingen van reizen te paard. Sommige fragmenten vermelden dat “het zadel geen geluid maakte” of dat “de ruiter las terwijl hij reed”. Zulke beschrijvingen wijzen op een uitzonderlijk comfortabele gang, mogelijk de tölt. Het woord tölt werd toen nog niet gebruikt, maar het fenomeen lijkt wel al beschreven te worden.
🏰 Een ruiter op een ritmeloze tocht
In de Laxdæla saga, waarin het dagelijkse leven van de IJslanders wordt beschreven, wordt melding gemaakt van paarden die “zonder enige hapering” de bergpaden afleggen, “als stromend water”. Historici en linguïsten vermoeden dat deze passages wijzen op een asymmetrische, laterale gang: de voorloper van de moderne tölt.
⛏️ Archeologische aanwijzingen
Sporen van hoefijzers met asymmetrische slijtage zijn gevonden op locaties in noordelijk IJsland en dateerbaar rond het jaar 1000. Biomechanisch onderzoek suggereert dat zulke slijtage kan ontstaan bij regelmatige tölt op ongelijk terrein. Daarnaast zijn er beenstructuren van paarden aangetroffen met specifieke slijtagepatronen in de kniegewrichten die wijzen op laterale belasting.
🌐 Een cultureel prestigeverschijnsel
De rijken in de Vikingmaatschappij lieten zich volgens sommige teksten vergezeld door paarden die “de aarde nauwelijks raakten”. In poëtische termen werden ze vergeleken met wolken of schuimende golven. Dit suggereert dat de comfortabele gang van zulke paarden als elitair werd beschouwd. Het is denkbaar dat paarden met een vroege vorm van tölt vooral voorkwamen in de stallen van hövdingar (stamhoofden).
🔗 Tölt als evolutie van functie
Wat begon als een natuurlijke aanpassing aan moeilijk terrein en lange afstanden, groeide uit tot een fokdoel. Het is waarschijnlijk dat de IJslanders zelf steeds bewuster gingen selecteren op gangen die comfort boden op lavavelden, gletsjerrivieren en eindeloze zandvlakten.
Lees volgende maand deel 3:
Oude bloedlijnen – de voorouders van vandaag
Wie waren de stamvaders van het moderne IJslandse paard? In het volgende deel ontrafelen we de genetische erfenis van invloedrijke hengstenlijnen, verdwijnende merrietakken en de keuzes van fokkers die het gangenpaard van vandaag hebben gevormd. Een reis door tijd en stamboom, met verrassende inzichten over karakter, prestatie en genetische diversiteit.
© Lieve Vermeulen
Disclaimer: Hoewel ik streef naar nauwkeurigheid en alle informatie is gecheckt op betrouwbare bronnen, blijven fokbeslissingen complex en afhankelijk van context. Raadpleeg altijd erkende fokadviseurs of wetenschappelijke publicaties bij specifieke besluiten.